Unieważnienie małżeństwa występuję zdecydowanie rzadziej w praktyce niż rozwód. Należy przy tym pamiętać, że są to dwie różne instytucje prawa i nie można tych pojęć używać zamiennie. Rozwód skutkuje bowiem rozwiązaniem małżeństwa, a unieważnienie małżeństwa powoduje, że jest ono traktowane w taki sposób, jakby nigdy nie doszło do skutku. Jakie sytuacje uzasadniają unieważnienie małżeństwa? W jaki sposób unieważnić małżeństwo? Na co warto zwrócić szczególną uwagę przed zainicjowaniem sprawy w sądzie? Na te i inne pytania znajdziecie Państwo odpowiedzi w niniejszym wpisie blogowym. Zapraszam do lektury.
Unieważnienie małżeństwa a rozwód – podstawowe różnice
Unieważnienie małżeństwa – w pewnym rzecz jasna uproszczeniu – może nastąpić wówczas, gdy małżeństwo zostało zawarte w sposób nieprawidłowy – z powodów, o których będę wspominać w dalszej części wpisu. W razie uzyskania pozytywnego orzeczenia sądu przyjmuje się, że takie małżeństwo nigdy nie było skutecznie zawarte i nie wywołuje żadnych skutków prawnych (nieważność u samego źródła).
Rozwód z kolei to nic innego jak rozwiązanie małżeństwa, które zostało zawarte prawidłowo. Oznacza to, że związek małżeński istniał, ale z dniem uprawomocnienia się orzeczenia rozwodowego przestaje istnieć.
Przesłanki unieważnienia małżeństwa i rozwodu są również zupełnie inne. Aby uzyskać rozwód należy wykazać, że między małżonkami nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Wymaga się również, aby w konkretnej sprawie nie występowały negatywne przesłanki orzeczenia rozwodu (odsyłam do moich innych wpisów blogowych, w których w szczegółowy sposób omawiałam to zagadnienie).
Z kolei unieważnienie małżeństwa może nastąpić z powodów określonych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (dalej jako: „krio”), a ściślej opisanych od art. 10 krio do art. 16. Jak Państwo dowiedzą się z dalszej części wpisu – przesłanki unieważnienia małżeństwa są zgoła inne od przesłanek orzeczenia rozwodu i dotyczą zupełnie czego innego.
Powyższe sprawia, że nie można mylić rozwodu z unieważnieniem małżeństwa! Co więcej trzeba pamiętać, że unieważnienie małżeństwa cywilnego nie jest tym samym co unieważnienie małżeństwa kościelnego. To drugie bowiem opiera się na zupełnie innych przepisach, a konsekwencji nie będzie przedmiotem niniejszego wpisu (w celu uzyskania unieważnienia małżeństwa kościelnego rekomenduję nawiązanie kontaktu z adwokatem kościelnym).
No dobrze, ale jakie powody uzasadniają unieważnienie małżeństwa?
Unieważnienie małżeństwa – powody
Istnieje szereg sytuacji, które mogą uzasadniać unieważnienie małżeństwa. Tak jak nadmieniłam powyżej – zostały one wskazane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Należy jednak pamiętać, że małżeństwo może być unieważnione tylko z przyczyn przewidzianych w krio. Żadne inne zdarzenia – to jest takie, które nie są zbieżne z tymi opisanymi w krio, nie będą mogły stanowić podstawy unieważnienia małżeństwa.
Unieważnienie małżeństwa może nastąpić z powodu występowania:
– przeszkód małżeńskich;
– szeroko rozumianych wad oświadczeń woli;
– wad w pełnomocnictwie.
O jakie sytuacje konkretnie chodzi?
Przeszkody małżeńskie
Po pierwsze nie może zawrzeć małżeństwa osoba niemająca ukończonych lat osiemnastu. Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.
Unieważnienia małżeństwa z wyżej wskazanego powodu może żądać każdy z małżonków.
Nie można jednak żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli:
– małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął;
– kobieta zaszła w ciążę.
Po drugie nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie. Z tego powodu unieważnienia małżeństwa może domagać się każdy z małżonków. Należy jednak pamiętać, że nie można wystąpić z żądaniem unieważnienia małżeństwa wówczas, gdy ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.
Po trzecie nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.
Podobnie jak w przypadku dwóch wcześniej opisanych sytuacji – unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej może domagać się każdy z małżonków. Nie można tego jednak zrobić po ustaniu tej choroby.
Po czwarte nie można zawrzeć małżeństwa wówczas, gdy pozostaje się w związku małżeńskim (zakaz bigamii).
Unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny (istotna różnica w stosunku do poprzednich przesłanek unieważnienia małżeństwa).
Należy przy tym pamiętać, że nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponowne małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim.
Po piąte nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi.
Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny oraz każdy z małżonków.
Po szóste wreszcie nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony.
Unieważnienia małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami może żądać każdy z małżonków, ale nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami, jeżeli stosunek ten ustał.
W przypadku wystąpienia którejkolwiek z przeszkód małżeńskich – podmioty legitymowane mogą domagać się unieważnienia małżeństwa – na drodze postępowania sądowego. Jak wygląda to w przypadku wad oświadczeń woli?
Wady oświadczenia woli
Małżeństwo może być także unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 § 2 krio zostało złożone:
– przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli;
– pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony;;
– pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
Nie każdy będzie mógł domagać się unieważnienia małżeństwa z wyżej wskazanych powodów. Może zrobić to tylko małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.
Trzeba również pamiętać, że nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.
Jeżeli zatem dostrzegacie Państwo powody do unieważnienia małżeństwa, to rekomenduję, aby nie zwlekać i podejmować działania natury prawnej. W przeciwnym razie może się bowiem okazać, że unieważnienie małżeństwa nie będzie możliwe!
Warto również przypomnieć, że małżeństwo może być zawarte przez pełnomocnika. W takiej sytuacji mocodawca pełnomocnika może żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli:
– brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika;
– albo jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane.
Nie można jednak z tego powodu żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie. Ta okoliczność będzie dokładnie analizowana przez sąd!
Jak uzyskać unieważnienie małżeństwa?
W celu uzyskania unieważnienia małżeństwa podmiot legitymowany (uprawniony do wystąpienia z roszczeniem w tym zakresie – małżonkowie lub/i każdy kto ma interes prawny w unieważnieniu małżeństwa) musi przygotować pozew i wnieść go do właściwego sądu. Unieważnienie małżeństwa może nastąpić jedynie w wyniku orzeczenia sądu!
Podsumowanie
Unieważnienie małżeństwa prowadzi do tego, że małżeństwo jest traktowane w taki sposób, jakby nigdy nie zostało zawarte. Ustawodawca w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym wskazał szereg przyczyn, które uzasadniają unieważnienie małżeństwa. Samo wystąpienie tych przyczyn nie wystarczy jednak, aby osiągnąć pożądany skutek. W tym celu należy wystąpić do właściwego sądu z pozwem o unieważnienie małżeństwa.
Wpisy publikowane na niniejszej stronie internetowej nie stanowią porady prawnej w konkretnej sprawie. Jeżeli potrzebujecie Państwo wsparcia prawnego w sprawie rodzinnej – serdecznie zapraszam do nawiązania kontaktu.